Ábyrgð og verkefni endurskoðenda
Gerð er grein fyrir ábyrgð og helstu verkefnum endurskoðenda í lögum nr. 94/2019 um endurskoðendur og endurskoðun.
Hlutverk endurskoðenda
Endurskoðun hefur verið skilgreind sem sjálfstæð athugun á reikningsskilum, gerð af faglega hæfum og hlutlausum sérfræðingi, í þeim tilgangi að láta í ljós óháð álit á þeim.
Hlutverk endurskoðenda er að staðfesta upplýsingar sem birtast í ársreikningum og felst ábyrgð þeirra í því áliti sem þeir láta í ljós á ársreikningnum á grundvelli endurskoðunarinnar. Við lok endurskoðunar áritar endurskoðandi reikningsskilin með áritun sem inniheldur upplýsingar um endurskoðunina og álit endurskoðandans.
Endurskoðandi skal rækja störf sín í samræmi við góða endurskoðunarvenju og siðareglur endurskoðenda. Skal endurskoðandi af kostgæfni og samviskusemi í hvívetna fylgja ákvæðum þeirra laga og reglna sem gilda um störf hans. Góða endurskoðunarvenju skal túlka í samræmi við þær kröfur sem er að finna í lögum, reglum og alþjóðlegum stöðlum hverju sinni og það efni sem kennt er í íslenskum háskólum og lagt til grundvallar löggildingarprófum endurskoðenda hér á landi. Endurskoðandi er opinber sýslunarmaður við framkvæmd endurskoðunarstarfa og ber að fylgja siðareglum endurskoðenda.
Góð endurskoðunarvenja felur meðal annars í sér að endurskoðandi skal auðsýna faglega gagnrýni, heiðarleika, hlutleysi, trúnað, faglega hæfni og varkárni við framkvæmd verkefna. Endurskoðandi skal viðhalda faglegri þekkingu og hæfni sinni til að tryggja faglega þjónustu í samræmi við framþróun í greininni. Endurskoðun skal vera áhættumiðuð og skal endurskoðandi vera meðvitaður um möguleikann á því að verulegar rangfærslur séu til staðar, þ.m.t. sviksemi eða skekkjur, þrátt fyrir að endurskoðandi eða endurskoðunarfyrirtæki hafi fyrri reynslu af heiðarleika og ráðvendni stjórnenda einingarinnar sem er endurskoðuð og þeirra sem bera ábyrgð á stjórnunarháttum hennar.
Ábyrgð endurskoðanda
Ábyrgð endurskoðanda felst í því að gera athugun á reikningsskilum og láta í ljós óháð álit á þeim. Telji endurskoðandi að ársreikningur sé ekki í samræmi við þær reglur sem um gerð hans gilda ber honum að geta um það í áritun sinni á ársreikninginn.
Óhæði endurskoðenda
Í lögum um endurskoðendur er kveðið á um að endurskoðandi og endurskoðunarfyrirtæki skuli vera óháð viðskiptavini sínum, bæði í reynd og ásýnd. Með óhæði í reynd er átt við hugarástand sem gerir það kleift að látið sé í ljós álit án þess að hafa orðið fyrir áhrifum sem stofna faglegu mati í hættu og gerir einstaklingi kleift að starfa af heiðarleika og beita hlutleysi og faglegri dómgreind. Með óhæði í ásýnd er átt við að forðast tengsl og aðstæður sem hafa svo mikla þýðingu að óvilhallur og upplýstur þriðji aðili væri líklegur til að álykta á grundvelli allra staðreynda og aðstæðna að heiðarleika, hlutleysi, faglegri gagnrýni fyrirtækis eða meðlims endurskoðunarteymis hafi verið stefnt í hættu.
Endurskoðandi má þannig ekki framkvæma endurskoðun ef einhver tengsl eru á milli endurskoðandans og viðskiptavinar hans sem eru til þess fallin að vekja efa um óhæði hans hjá vel upplýstum þriðja aðila. Dæmi um slík tengsl eru atvinnutengsl, fjölskyldutengsl, bein eða óbein fjárhagsleg tengsl eða viðskiptatengsl önnur en þau sem leiðir af endurskoðuninni. Endurskoðandi skal vera óháður viðskiptavini sínum það tímabil sem reikningsskilin sem eru endurskoðuð ná til og þar til endurskoðun er lokið. Þá er endurskoðanda óheimilt að taka þátt í ákvörðunum stjórnar eða stjórnenda þess aðila sem hann endurskoðar.
Í vinnuskjölum við endurskoðun ber endurskoðanda að skjalfesta allar alvarlegar ógnanir gagnvart óhæði og tilgreina viðeigandi verndarráðstafanir.
Starfstími endurskoðenda
Fjallað er um starfstíma endurskoðenda í 21. gr. laga um endurskoðendur og endurskoðun. Þar segir að ef lög eða samþykktir fyrirtækja mæli ekki fyrir um annað haldist starf endurskoðanda þangað til annar endurskoðandi tekur við. Ráða skal endurskoðanda eða endurskoðunarfyrirtæki í upphafsverkefni til a.m.k. eins árs.
Ekki er hægt að segja upp samningi um endurskoðun vegna ágreinings um reikningsskilareglur eða endurskoðunaraðferðir.
Þegar skipt er um endurskoðanda skal endurskoðandinn sem tekur við snúa sér til fráfarandi endurskoðanda sem ber skylda til að upplýsa um ástæðurnar fyrir starfslokum sínum. Jafnframt skal fyrri endurskoðandinn veita hinum nýja endurskoðanda aðgang að öllum upplýsingum sem máli skipta um fyrirtækið sem endurskoðað er.
Ef endurskoðandi segir sig frá endurskoðunarverkefni og ræður öðrum endurskoðanda frá því að taka að sér endurskoðunarverkefni skal það skjalfest og rökstutt. Ef nýr endurskoðandi tekur að sér endurskoðunarverkefni þrátt fyrir ráðleggingar fyrri endurskoðanda um að gera það ekki skal skjalfesta ástæður þess og rök.
Hámarkstímabil verksamnings endurskoðanda eða endurskoðunarfyrirtækis sem endurskoðar einingu tengda almannahagsmunum skal vera tíu ár. Þó má lengja verksamning í 20 ár ef opinbert útboðsferli vegna endurskoðunarinnar fer fram og í 24 ár ef fleiri en eitt endurskoðunarfyrirtæki eru ráðin á sama tíma.
Þóknun endurskoðenda
Samkvæmt lögum um endurskoðendur og endurskoðun skal þóknun fyrir endurskoðun við það miðuð að hún geri endurskoðanda kleift að komast að rökstuddri niðurstöðu í samræmi við þær faglegu kröfur sem settar eru fram í lögunum og gilda almennt um störf endurskoðenda.
Óheimilt er að skilyrða eða tengja greiðslu eða fjárhæð þóknunar fyrir endurskoðun öðru en endurskoðuninni.
Gagnsæisskýrslur
Í 13. gr. reglugerðar ESB nr. 537/2014, sem hefur lagagildi hér á landi, er kveðið á um að endurskoðandi eða endurskoðunarfyrirtæki sem endurskoðar einingu tengda almannahagsmunum skuli birta árlega gagnsæisskýrslu í síðasta lagi fjórum mánuðum eftir lok hvers fjárhagsárs. Skal birta skýrsluna á vef endurskoðandans eða endurskoðunarfyrirtækisins og skal hún vera aðgengileg í a.m.k. fimm ár frá þeim degi sem hún er birt á vefnum. Ber að tilkynna endurskoðendaráði um birtingu gagnsæisskýrslu.
Í skýrslu um gagnsæi skal a.m.k. gera grein fyrir félagsformi, eignarhaldi og stjórnskipulagi endurskoðunarfyrirtækis. Þá skal lýsa lagalegu og skipulagslegu fyrirkomulagi samstarfsfyrirtækja endurskoðenda sem endurskoðunarfyrirtæki tilheyrir og veita frekari upplýsingar um samstarfsfyrirtæki. Í skýrslunni skal einnig koma fram lýsing á innra gæðaeftirlitskerfi endurskoðunarfyrirtækis og yfirlýsing frá stjórn eða framkvæmdastjóra um skilvirkni þess. Einnig skal upplýst um hvenær síðasta gæðaeftirlit fór fram. Þá skal birta skrá yfir einingar tengdar almannahagsmunum sem endurskoðunarfyrirtæki hefur annast lögboðna endurskoðun fyrir á næstliðnu fjárhagsári. Einnig skal upplýsa um óhæðisstefnu þar sem einnig er staðfest að innri rýni á því að farið sé að reglum um óhæði hafi farið fram. Þá skal upplýsa um endurmenntunarstefnu auk upplýsinga um viðmið fyrir þóknun til meðeigenda í endurskoðunarfyrirtækinu, stefnu varðandi skiptingu á áritunarendurskoðendum og starfsliði og heildarveltu endurskoðunarfyrirtækis. Gagnsæisskýrsla skal undirrituð af endurskoðanda eða endurskoðunarfyrirtæki.
Þagnarskylda
Endurskoðendur, starfsmenn endurskoðenda, eftirlitsaðilar og hverjir þeir sem taka að sér verk í þágu endurskoðenda eru bundnir þagnarskyldu um allt það er þeir kunna að komast að vegna starfa sinna og leynt skal fara samkvæmt lögum eða eðli máls, nema dómari úrskurði að skylt sé að veita upplýsingar fyrir dómi eða lögreglu eða skylda sé til að veita upplýsingar lögum samkvæmt. Þagnarskylda helst þótt látið sé af starfi.